Ngăn chặn tình trạng doanh nghiệp trốn đóng bảo hiểm xã hội

Tính đến tháng 6-2023 có 302.372 đơn vị chậm đóng BHXH; số lao động bị chậm đóng là 4.541.857 lao động. Những con số này cho thấy tình trạng chây ì, trốn đóng BHXH bắt buộc đang diễn ra phức tạp, ảnh hưởng đến quyền lợi của người lao động (NLĐ) tại nhiều doanh nghiệp.

Mất quyền lợi vì doanh nghiệp nợ bảo hiểm

“Giờ tôi muốn rút bảo hiểm nhưng công ty không chịu chốt sổ nên không rút được tiền”-đó là chia sẻ của chị Lê Thị Nữ, nhân viên dự án Tổ hợp giải trí Cocobay Đà Nẵng (Ngũ Hành Sơn, Đà Nẵng) bị nợ BHXH từ năm 2019. Quá trình khảo sát chúng tôi được biết, kể từ đầu năm 2020, do ảnh hưởng của dịch Covid-19 nên Tổ hợp giải trí Cocobay Đà Nẵng phải dừng hoạt động. Cũng kể từ ngày đó, không riêng chị Lê Thị Nữ mà nhiều NLĐ làm việc trong tổ hợp bắt đầu hành trình đòi quyền lợi cho mình.

Theo BHXH TP Đà Nẵng, từ năm 2019 đến nay, tổng số tiền BHXH chủ dự án Tổ hợp giải trí Cocobay Đà Nẵng chậm nộp là hơn 6,5 tỷ đồng và chưa biết đến bao giờ doanh nghiệp này mới đóng đủ. Điều này cũng đồng nghĩa với việc chị Lê Thị Nữ và nhiều lao động chưa biết đến bao giờ mới có thể đòi được quyền lợi cho mình.

Là người trực tiếp tham gia đòi quyền lợi cho NLĐ thuộc Công ty Cổ phần Tập đoàn Haprosimex ròng rã suốt 6 năm trời, chị Nguyễn Thị Huyền, Quản đốc Phân xưởng may, Nhà máy Dệt kim Haprosimex (Khu công nghiệp Ninh Hiệp, Gia Lâm, Hà Nội) thuộc Công ty Cổ phần Tập đoàn Haprosimex cho biết: "Từ tháng 1-2017, Công ty nợ BHXH của gần 500 công nhân. Tính đến trước tháng 3-2023, số tiền Công ty Cổ phần Tập đoàn Haprosimex nợ BHXH của NLĐ là hơn 15 tỷ đồng".

Do Công ty không đóng BHXH, bảo hiểm y tế nên nhiều nữ công nhân không được hưởng chế độ thai sản mặc dù con của họ đã lớn. Thậm chí có hai trường hợp NLĐ chẳng may tử vong trước đó nhiều năm nhưng đến trước tháng 3-2023, gia đình vẫn chưa nhận được chế độ tử tuất. Trước sức ép từ công nhân lao động, sự vào cuộc của báo chí và các cơ quan chức năng, đến ngày 28-6-2023, Công ty Cổ phần Tập đoàn Haprosimex mới xử lý dứt điểm khoản nợ BHXH này để trả lại quyền lợi chính đáng cho NLĐ.

Theo các cơ quan chức năng, tình trạng chây ì nợ BHXH, chậm đóng BHXH như của Tổ hợp giải trí Cocobay Đà Nẵng, Công ty Cổ phần Tập đoàn Haprosimex không phải con số ít. Số liệu thống kê của cơ quan BHXH cho thấy, số tiền chậm đóng BHXH tăng dần qua các năm, trong đó, số tiền chậm đóng BHXH từ 3 năm trở lên chiếm hơn 34% tổng số chậm đóng, trốn đóng BHXH. Số tiền chậm đóng BHXH khó thu có xu hướng ngày càng tăng: Năm 2020 là 2.564 tỷ đồng, chiếm 22% tổng số chậm đóng BHXH, gấp 1,6 lần so với năm 2016, tương ứng tăng 1.000 tỷ đồng; số đơn vị chậm đóng, trốn đóng là 9.263 đơn vị; số lao động bị ảnh hưởng là hơn 62.650 lao động.

Phân tích về hệ lụy của vấn đề này, đồng chí Ngọ Duy Hiểu, Phó chủ tịch Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam cho biết: "Doanh nghiệp trốn đóng, chậm đóng BHXH, NLĐ sẽ là đối tượng chịu ảnh hưởng trực tiếp. Họ sẽ không nhận được trợ cấp thất nghiệp; không được cơ quan BHXH chi trả các chế độ như ốm đau, thai sản, hưu trí, tử tuất; không thể chốt được sổ BHXH kể cả khi đã chuyển đến làm việc ở nơi khác... Điều này khiến NLĐ mất niềm tin khi tham gia hệ thống BHXH và chính sách an sinh xã hội".

Cần chế tài đủ mạnh

Đề cập về nguyên nhân của tình trạng chây ì nợ BHXH, tại Hội thảo “Hoàn thiện quy chế của pháp luật và cơ chế bảo vệ quyền lợi của NLĐ bị nợ, trốn đóng BHXH bắt buộc” được tổ chức dưới sự chỉ đạo của Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam và Viện Kiểm sát Nhân dân Tối cao, các đại biểu chỉ ra nhiều nguyên nhân, như: Cơ quan BHXH chưa thực hiện đầy đủ trách nhiệm được Quốc hội giao; một số địa phương chưa thực hiện tốt vai trò cơ quan quản lý nhà nước BHXH; tính tuân thủ quy định của pháp luật về BHXH của một bộ phận người sử dụng lao động chưa cao; vẫn thiếu cơ chế để NLĐ theo dõi, giám sát việc người sử dụng lao động tham gia BHXH cho mình; quy định của Luật BHXH về công đoàn khởi kiện các hành vi vi phạm pháp luật về BHXH gây ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của NLĐ, tập thể NLĐ chưa thực sự đi vào cuộc sống...

Theo đồng chí Ngọ Duy Hiểu, mặc dù danh chính ngôn thuận công đoàn được giao quyền khởi kiện bảo vệ quyền lợi về BHXH của NLĐ nhưng việc triển khai của tổ chức công đoàn còn nhiều bất cập, vướng mắc. Đơn cử, từ năm 2015 đến nay, Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam đã đưa 189 vụ tranh chấp ra khởi kiện, trong đó có 29 vụ đã hòa giải thành công, 1 vụ tạm đình chỉ, 77 vụ tòa án xem xét thời hiệu khởi kiện, một số vụ khác tòa án không có văn bản trả lời. Nguyên nhân của bất cập là do việc khởi kiện bảo vệ quyền lợi về BHXH chịu sự chi phối của 4 luật: Bộ luật Lao động, Luật Công đoàn, Luật BHXH và Bộ luật Tố tụng dân sự. Tuy nhiên, quá trình xây dựng luật, cơ quan chức năng không để ý đến sự thống nhất, nên các đạo luật có sự mâu thuẫn nhau.

Tại Diễn đàn NLĐ năm 2023 diễn ra chiều 28-7 với chủ đề “Hoàn thiện chính sách, pháp luật liên quan đến NLĐ và tổ chức công đoàn” dưới sự điều hành của Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ, nhiều ý kiến thẳng thắn đề cập đến vấn đề này. Các ý kiến cho rằng, mặc dù công đoàn hết sức cố gắng nhưng do mâu thuẫn, chồng chéo giữa các văn bản pháp luật nên dẫn đến hiệu quả không cao. Để khắc phục điều này, theo kiến nghị của nhiều đại biểu, Quốc hội cần sửa đổi đồng bộ các quy định của pháp luật có liên quan; đồng thời bỏ quy định trong dự thảo Luật BHXH rằng công đoàn khởi kiện phải được NLĐ ủy quyền, thay vào đó, chỉ cần NLĐ đề nghị với công đoàn thay mặt họ khởi kiện là đủ. 

Nhiều ý kiến gửi về diễn đàn cho rằng, cùng sớm gỡ vướng để công đoàn có đầy đủ chức năng bảo vệ quyền lợi về BHXH của NLĐ, cần áp dụng các biện pháp “mạnh” như: Cơ quan chức năng phong tỏa hóa đơn của doanh nghiệp như cơ quan thuế khi doanh nghiệp trốn đóng BHXH. Đối với các trường hợp doanh nghiệp nợ BHXH trên 12 tháng, có thể áp dụng hình thức cấm xuất cảnh đối với người đứng đầu doanh nghiệp. Các địa phương cũng không cho các doanh nghiệp nợ BHXH được đấu thầu những dự án đầu tư công. Làm tốt công tác tuyên truyền, tăng cường trách nhiệm giám sát của các tổ chức, cá nhân liên quan và đẩy mạnh các biện pháp thanh tra, kiểm tra, xử phạt người vi phạm...

Đề cập đến các giải pháp, biện pháp nhằm “đặc trị” căn bệnh chây ì, trốn đóng BHXH, theo Tổng giám đốc BHXH Việt Nam Nguyễn Thế Mạnh, BHXH Việt Nam đã xây dựng ứng dụng BHXH số-VssID. Đặc biệt, từ ngày 1-5-2023, trong ứng dụng này đã báo tình hình chậm đóng BHXH từ một tháng trở lên của bất cứ doanh nghiệp nào. Bởi vậy, NLĐ khi cài ứng dụng này, doanh nghiệp nào đang nợ hoặc chậm đóng BHXH sẽ phát hiện ra.

Trên cơ sở đó, NLĐ sẽ cùng với tổ chức công đoàn và BHXH Việt Nam đôn đốc doanh nghiệp đóng bảo hiểm cho NLĐ. Cùng với đó, BHXH Việt Nam đã thành lập Ban chỉ đạo thu nợ BHXH; chủ trương tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra; đồng thời sử dụng các biện pháp khác, như: Công khai danh sách nợ, phối hợp với lực lượng công an để xử lý theo quy định của pháp luật. Tuy nhiên, theo ông Nguyễn Thế Mạnh, việc căn cơ là tới đây khi sửa đổi Luật BHXH cần đưa vào những biện pháp đủ mạnh để doanh nghiệp chấp hành nghiêm việc đóng BHXH cho NLĐ.