Hành động vì chất lượng dân số

Tư vấn phòng tránh vô sinh hiếm muộn, biện pháp tránh thai hiện đại và vận động nam nữ kết hôn trước 30 tuổi tại Lễ phát động Tháng Hành động quốc gia dân số tại Hậu Giang. (Ảnh HÀ ANH)

Thế hệ trẻ ngày nay cần có những kiến thức, sự hiểu biết về sức khỏe sinh sản để chuẩn bị cho mình một hành trang, một tương lai, một gia đình hạnh phúc với những đứa trẻ khỏe mạnh - đó chính là tương lai, sự phồn vinh của đất nước.

Giáo dục giới tính còn nhiều khoảng trống

Từ năm 1994, tại Hội nghị quốc tế về Dân số và Phát triển, vấn đề sức khỏe sinh sản, sức khỏe tình dục của vị thành niên đã chính thức được đưa vào chương trình nghị sự toàn cầu. Đến nay, vấn đề này vẫn là chủ đề rất đáng quan tâm của các hội nghị liên quan đến công tác dân số. Tại Việt Nam, theo TS Phạm Vũ Hoàng, Phó Cục trưởng phụ trách quản lý, điều hành Cục Dân số (Bộ Y tế), kết quả điều tra quốc gia về sức khỏe sinh sản và sức khỏe tình dục của vị thành niên, thanh niên Việt Nam độ tuổi 10 đến 24 cho thấy, hiện vị thành niên, thanh niên được thụ hưởng chất lượng cuộc sống cao, tiếp cận thông tin ngày càng đa dạng, và dễ dàng hơn.

Hơn 90% thanh thiếu niên trong độ tuổi từ 10 đến 24 cho biết đã trao đổi và tiếp cận thông tin thông qua các kênh hiện đại như internet, truyền hình và mạng xã hội. Nhưng chỉ có một phần ba số đó tìm hiểu thông tin về sức khỏe sinh sản, sức khỏe tình dục… Cùng với đó, trong xã hội hiện đại hiện nay, mối quan hệ mở, lối sống phóng khoáng, tuổi trưởng thành được “trẻ hóa” khiến trẻ vị thành niên đứng trước nhiều nguy cơ, nhất là việc các trẻ em gái mang thai ngoài ý muốn hay mắc bệnh lây truyền qua đường tình dục. Hơn lúc nào hết, chăm sóc sức khỏe sinh sản, sức khỏe tình dục cho vị thành niên, thanh niên cần được quan tâm từ các cấp, các ngành tới mỗi gia đình và cộng đồng.

Hiện nay, một bộ phận thế hệ trẻ vẫn còn thiếu hiểu biết và thiếu quan tâm đến sức khỏe sinh sản, hôn nhân gia đình, trong khi các chương trình về chăm sóc sức khỏe sinh sản, sức khỏe tình dục vị thành niên, thanh niên tại các cấp học, các địa phương thì vẫn còn nhiều khoảng trống. Cách tiếp cận cung cấp thông tin về sức khỏe sinh sản, sức khỏe tình dục cho lứa tuổi này vẫn đang sử dụng phương pháp truyền thống. Việc áp dụng các hình thức truyền thông sử dụng công nghệ thông tin, truyền thông tương tác qua mạng xã hội, đường dây nóng… vẫn đang dừng lại ở quy mô thử nghiệm.

Bên cạnh đó, các chương trình giáo dục sức khỏe sinh sản, sức khỏe tình dục trong nhà trường còn sơ sài, đơn điệu. Hoạt động cung cấp thông tin và các dịch vụ về sức khỏe sinh sản, sức khỏe tình dục cho các nhóm ưu tiên như nhóm vị thành niên, thanh niên chưa kết hôn, nhóm vị thành niên (độ tuổi từ 10-14), nhóm vị thành niên khuyết tật, di cư, nhóm công nhân trẻ tại các khu công nghiệp, nhóm dân tộc thiểu số và nhóm vị thành niên có xu hướng tính dục khác nhau còn gặp nhiều thách thức.

Em Nguyễn Văn Thạch, học sinh lớp 12, Trường trung học phổ thông Lê Quý Đôn, quận Hà Đông (Hà Nội) chia sẻ, trong các giờ sinh học chúng em cũng được học về giới tính; nhà trường cũng có tổ chức buổi tư vấn, nói chuyện về hệ luỵ của quan hệ tình dục sớm và cách quan hệ tình dục an toàn. Nhưng em thấy trong những buổi tư vấn đó, các bạn còn thờ ơ, không quan tâm nhiều. Theo em, có thể là do cách truyền thông, tư vấn về vấn đề này chưa sinh động và phong phú, cho nên không nhận được sự quan tâm của các bạn.

Bạn Hoàng My, sinh viên năm thứ 3, Trường đại học Ngoại ngữ Hà Nội cho rằng, đây là vấn đề tế nhị, nhưng lại rất cần cho hành trang cuộc sống hôn nhân trong tương lai. Là giới nữ, cho nên My luôn quan tâm để chuẩn bị cho mình những kiến thức về sức khỏe sinh sản và tình dục an toàn, để khi bước vào hôn nhân sẽ có được một gia đình hạnh phúc với những đứa con khỏe mạnh. Trong trường cũng có một số các trường hợp mang thai ngoài ý muốn các bạn đã phải ngậm ngùi rời ghế nhà trường để bước vào hôn nhân khi đang ở “tuổi ăn, tuổi học”. Nhưng cũng có bạn lặng lẽ đi “bỏ thai” và hệ lụy của nó sẽ là không nhỏ tới cuộc sống hôn nhân về sau. Theo My, để các buổi tuyên truyền về đề tài này thu hút được các bạn trẻ, có lẽ nhà trường nên mời các chuyên gia đến tư vấn với nội dung thú vị, lôi cuốn và sát thực tế hơn…

Chi cục trưởng Dân số-Kế hoạch hóa gia đình tỉnh Bắc Giang Lê Thị Tố Quyên chia sẻ: Rào cản lớn nhất trong việc triển khai thực hiện các mô hình lồng ghép truyền thông dân số, chăm sóc sức khỏe sinh sản cho vị thành niên, thanh niên là sự vào cuộc của các cấp, các ngành chưa thật sự tích cực. Ngay với doanh nghiệp do ảnh hưởng thời gian lao động của công nhân, dây chuyền sản xuất… một số đơn vị chưa tạo điều kiện phối hợp phát triển mô hình, chưa quan tâm đến vấn đề này. Với cộng đồng cũng chưa thật sự quan tâm đến vấn đề này, nhất là đối với các bậc cha mẹ của vị thành niên, thanh niên. Việc tiếp cận dịch vụ dân số, chăm sóc sức khỏe sinh sản cho trẻ vị thành niên, thanh niên chưa thuận lợi, thân thiện với lứa tuổi. Nhiều vị thành niên, thanh niên thiếu kiến thức và kỹ năng sống thiết yếu, chưa cởi mở trong tìm hiểu, tiếp cận dịch vụ tư vấn, khám sức khỏe trước hôn nhân.

Thạc sĩ Nguyễn Thị Thu Hiền, Phó Chi cục trưởng Dân số-Kế hoạch hóa gia đình tỉnh Hòa Bình phân tích thêm, khác với những tỉnh đồng bằng, các tỉnh miền núi có những đặc thù như có nhiều đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống với những phong tục tập quán, ngôn ngữ khác nhau. Điều đó gây ra không ít những khó khăn, cản trở khi thực hiện công tác tuyên truyền về dân số; nhất là công tác tư vấn, tuyên truyền về chăm sóc sức khỏe sinh sản, hôn nhân gia đình. Phong tục của người dân tộc thường kết hôn sớm; thậm chí có một số trường hợp kết hôn cận huyết thống, và đã có những em bé bị bệnh do hôn nhân cận huyết thống.

Bệnh viện Hùng Vương (Thành phố Hồ Chí Minh) tư vấn, khám sức khỏe cho nam, nữ thanh niên đang làm việc tại các công ty, xí nghiệp, khu chế xuất và công nghiệp ở Thành phố Hồ Chí Minh.

Không chỉ là truyền thông

Công tác dân số là một bộ phận quan trọng trong chiến lược phát triển đất nước, là yếu tố nâng cao chất lượng cuộc sống của từng người, từng gia đình và toàn xã hội. Muốn tăng trưởng kinh tế thì yếu tố đầu tiên phải là con người và phải là con người có sức khỏe và trí tuệ. Nghị quyết 21/NQ-TW ngày 25/10/2017 về công tác dân số trong tình hình mới đã nhấn mạnh việc chuyển trọng tâm của chính sách dân số từ kế hoạch hóa gia đình sang dân số và phát triển; chú trọng toàn diện các mặt quy mô, cơ cấu, phân bố và chất lượng dân số. Xác định nâng cao chất lượng dân số là nhiệm vụ chiến lược, vừa cấp thiết, vừa lâu dài, các địa phương đã và đang triển khai nhiều hoạt động, đẩy mạnh công tác truyền thông, huy động sự vào cuộc của các cấp ủy Đảng, chính quyền, sự phối hợp tích cực của các ban, ngành, đoàn thể, các tổ chức xã hội và sự hưởng ứng của người dân.

Hưởng ứng Tháng Hành động quốc gia về dân số năm 2023 và Ngày Dân số Việt Nam (26/12) các địa phương cần triển khai các hoạt động gắn với chủ đề “Tham gia tư vấn và khám sức khỏe trước khi kết hôn vì hạnh phúc gia đình, vì tương lai đất nước” với mục đích nâng cao nhận thức của mọi người về vai trò quan trọng của việc tư vấn, khám sức khỏe trước khi kết hôn, giúp các cặp đôi chuẩn bị tâm lý sẵn sàng cho cuộc sống hôn nhân.

Thực tế thời gian qua, để giải quyết những khó khăn, vướng mắc cho công tác dân số, nhất là chăm lo, chăm sóc sức khỏe sinh sản, nâng cao chất lượng cho thế hệ dân số tương lai, Chi cục Dân số tỉnh Bắc Giang đã thay đổi cách truyền thông, tư vấn, triển khai thí điểm mô hình cung cấp thông tin và dịch vụ dân số-kế hoạch hóa gia đình cho vị thành niên/thanh niên tại 66/230 xã, phường, thị trấn trong tỉnh. Nhiều mô hình được mở rộng ở các xã, phường, thị trấn và các trường học, doanh nghiệp trong tỉnh như: Câu lạc bộ dân số, sức khỏe sinh sản vị thành niên/thanh niên tại các xã, phường, thị trấn; Câu lạc bộ dân số-chăm sóc sức khỏe sinh sản tại 15 doanh nghiệp; mô hình lồng ghép truyền thông dân số, chăm sóc sức khỏe sinh sản, sức khỏe tình dục, giới tính, bình đẳng giới cho vị thành niên, thanh niên trong nhà trường, doanh nghiệp, cộng đồng thu hút sự tham gia tích cực, hứng thú của vị thành niên/thanh niên. Qua đó các em tích cực tìm hiểu kiến thức, rèn luyện kỹ năng sống tạo hành trang vững vàng cho tương lai.

Tuy vậy, để góp phần giải quyết những “lỗ hổng” về kiến thức chăm sóc sức khỏe sinh sản, sức khỏe tình dục ở vị thành niên, thanh niên cũng như giảm thiểu tình trạng mang thai ngoài ý muốn, nạo phá thai không an toàn, các địa phương cần đẩy mạnh việc mở rộng các mô hình đã, đang phát huy hiệu quả trong công tác dân số; đẩy mạnh sân khấu hóa trong truyền thông, giáo dục dân số, quan tâm việc lồng ghép thông qua các chương trình, sân chơi như phim truyền hình... Mặt khác, phối hợp với ngành giáo dục và đào tạo đưa nội dung giáo dục dân số, giới tính và kiến thức chăm sóc sức khỏe sinh sản, giáo dục kỹ năng sống cho học sinh khối các trường từ trung học cơ sở đến đại học, cao đẳng dưới nhiều hình thức phong phú, phù hợp từng lứa tuổi, như nói chuyện chuyên đề, sinh hoạt ngoại khóa… Khi các nền tảng mạng xã hội ngày càng chiếm ưu thế thì việc phát động hưởng ứng các cuộc thi, đưa vào câu chuyện cuối tuần, truyền thông sâu rộng hơn trên các trang mạng xã hội như: Facebook, Zalo, TikTok… cũng là cách làm hay, đem lại kết quả… Tuy nhiên, các địa phương vẫn phải tiếp tục tổ chức các chiến dịch truyền thông lồng ghép với cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản cho công nhân tại các doanh nghiệp, khu, cụm công nghiệp, khu nhà trọ; cho học sinh, sinh viên trong trường học và các cặp vợ chồng, nam nữ thanh niên ở các xã đông dân, có mức sinh cao và vùng khó khăn, vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi.

Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thị Liên Hương nhấn mạnh, công tác dân số vừa cấp bách, nhưng cũng vừa cơ bản và lâu dài, có ý nghĩa quyết định quan trọng đối với sự phát triển bền vững của đất nước. Vì vậy, Bộ Y tế đề nghị các cấp ủy đảng, chính quyền địa phương tăng cường sự quan tâm, chỉ đạo, nhất là về công tác cán bộ, sớm kiện toàn ổn định tổ chức bộ máy và nhân lực làm công tác dân số, bảo đảm chế độ chính sách cho cán bộ dân số; ưu tiên đầu tư, hỗ trợ nguồn lực kịp thời cho công tác dân số, tiếp tục phát huy vai trò của Ban Chỉ đạo dân số và phát triển ở các cấp, đẩy mạnh triển khai có hiệu quả Nghị quyết số 21 của Ban Chấp hành Trung ương và Chiến lược Dân số Việt Nam đến năm 2030, các chương trình, đề án, kế hoạch đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. Đưa công tác dân số thành nội dung quan trọng trong lãnh đạo, chỉ đạo của các cấp ủy, chính quyền các cấp. Bộ Y tế cũng đề nghị các ban, bộ, ngành, đoàn thể và từng người dân tăng cường phối hợp, chia sẻ, đồng hành và hưởng ứng tích cực góp phần cùng với ngành y tế-dân số triển khai thực hiện thắng lợi các mục tiêu về công tác Dân số trong tình hình mới đã đề ra.

Bộ Y tế cũng yêu cầu cán bộ, công chức, viên chức ngành dân số cả nước đẩy mạnh triển khai thực hiện mục tiêu tập trung giải quyết toàn diện và đồng bộ các vấn đề về quy mô, cơ cấu, phân bố, đặc biệt là chất lượng dân số và đặt trong mối quan hệ tác động qua lại với phát triển kinh tế-văn hóa-xã hội, góp phần thực hiện thắng lợi các nhiệm vụ của địa phương và đất nước. Mặt khác đổi mới, đa dạng hóa các hình thức cung cấp dịch vụ nâng cao chất lượng dân số giai đoạn đầu đời. Mở rộng mạng lưới cung cấp dịch vụ Tư vấn và khám sức khỏe trước khi kết hôn đến bệnh viện, trung tâm y tế tuyến huyện một cách thuận tiện, gần dân. Cung cấp các dịch vụ dân số, nhất là chăm sóc sức khỏe sinh sản, phòng, chống vô sinh cho các nhóm đối tượng đặc thù như vị thành niên, thanh niên, người di cư ■

THANH MAI