Tuy nhiên, các trường và cơ sở giáo dục đang cần những hướng dẫn chuyển tiếp thống nhất để kiện toàn Ban Thanh tra nhân dân (TTND) - thiết chế giám sát nội bộ của người lao động để bảo đảm hoạt động liên tục, đúng luật.
Lúng túng ở cơ sở
| Dừng hoạt động công đoàn cơ sở tại nhiều đơn vị sự nghiệp công lập là chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước. |
Dừng hoạt động công đoàn cơ sở tại nhiều đơn vị sự nghiệp công lập là chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước, với ngành giáo dục, điều này càng có ý nghĩa khi hàng trăm nghìn giáo viên, nhân viên sẽ được hưởng lợi từ một cơ chế vận hành gọn nhẹ, rõ ràng.
Tuy nhiên, đi cùng thay đổi về tổ chức, việc chuyển tiếp cần có những hướng dẫn cụ thể. Vấn đề đặt ra không nằm ở chủ trương tinh giản, mà ở khâu triển khai khi chưa có văn bản thống nhất quy định lại cơ chế bầu, công nhận và hoạt động của Ban TTND.
Ngay khi năm học mới bắt đầu, nhiều cơ sở giáo dục đã lúng túng, thậm chí phải tạm ngưng Ban TTND vì thiếu chủ thể công nhận, có nơi linh hoạt giữ nguyên tổ cũ, hoặc đổi tên thành “tổ giám sát nội bộ” để tránh gián đoạn, nhưng những cách làm này chỉ mang tính tình thế, tiềm ẩn rủi ro khi áp dụng không thống nhất.
Hiệu trưởng Trường THPT Sơn Dương (Tuyên Quang) Nông Quốc Duy chia sẻ: “Sau khi công đoàn cơ sở giải thể, các hoạt động dân chủ cơ sở vẫn phải duy trì, nhất là kiểm tra giám sát việc thực hiện quy chế chi tiêu nội bộ, chế độ, chính sách. Tuy nhiên, việc duy trì Ban TTND lại vướng quy định vì không còn công đoàn đứng ra giới thiệu hay công nhận, cũng chưa có văn bản nào cho phép nhà trường làm thay vai trò này”.
Bí thư chi bộ, Hiệu trưởng Trường trung học cơ sở Tân Dân (Phú Thọ) Lã Nhị Hà cho biết, năm học 2025-2026, trường vẫn duy trì Ban TTND. Một số đơn vị còn đề xuất đổi tên thành “Tổ giám sát nội bộ” trực thuộc Ban Giám hiệu. Tuy nhiên, theo lãnh đạo của không ít trường, cách làm này khiến tính độc lập bị lu mờ, nếu Tổ giám sát lại do chính Ban Giám hiệu quản lý thì khác gì “vừa đá bóng vừa thổi còi”. Về pháp lý, những sáng kiến tình thế này thiếu căn cứ vững chắc, thậm chí có nguy cơ vô hiệu hóa vai trò giám sát, phản biện trong nội bộ trường học, đi ngược lại tinh thần dân chủ hóa môi trường giáo dục mà Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở đã xác lập.
Tại tỉnh Lào Cai, Sở Giáo dục và Đào tạo đã ban hành Công văn số 349/SGDĐT-TCCB ngày 4/8/2025, chỉ đạo các trường tổ chức Hội nghị cán bộ, viên chức đầu năm học 2025-2026, đồng thời “thống nhất kiện toàn, duy trì hoạt động của Ban TTND”. Tuy nhiên, chính cơ quan này cũng thừa nhận đây chỉ là giải pháp tạm thời, nhằm tránh đứt đoạn cơ chế giám sát trong giai đoạn chuyển tiếp.
Cần có hướng dẫn thống nhất
Chủ tịch Công đoàn Giáo dục Việt Nam Nguyễn Ngọc Ân khẳng định: Ban TTND thực chất không phải là tổ chức của công đoàn mà là của người lao động, được bầu tại hội nghị cán bộ, công chức, viên chức. Tuy nhiên, lâu nay việc chỉ đạo, điều hành, phê duyệt và tiếp nhận thông tin lại do công đoàn thực hiện. Vì thế, dù công đoàn không còn, Ban TTND vẫn có thể tồn tại, nhưng sẽ gặp khó khăn nếu không xác định được chủ thể thay thế vai trò chỉ đạo.
Ông Nguyễn Ngọc Ân cũng lưu ý, phụ cấp hoặc chế độ giảm định mức giờ dạy cho Trưởng ban TTND là phần chi trả thuộc ngân sách nhà trường. Vì vậy, việc duy trì hoạt động cần được các cơ sở giáo dục cân nhắc kỹ lưỡng, vừa đúng luật, vừa tránh rủi ro tài chính hay hậu kiểm tra, thanh tra. Nói cách khác, “lời giải” đã có, nhưng điều còn thiếu chỉ là cơ chế hướng dẫn và chỉ đạo thống nhất.
Từ góc độ tổ chức ngành dọc, Trưởng Ban Tổ chức Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam Tống Văn Băng nhìn nhận: “Khi công đoàn cơ sở không còn tồn tại theo tinh thần Nghị quyết 60/NQ-TW, thì hệ thống công đoàn cấp trên, bao gồm cả Tổng Liên đoàn cũng không còn thẩm quyền hướng dẫn nghiệp vụ như trước. Trách nhiệm này cần chuyển về cơ quan chủ quản chuyên môn, như Bộ Giáo dục và Đào tạo, để bảo đảm tính thống nhất trong toàn hệ thống”.
Một số đề xuất cho rằng có thể giao quyền đề cử cho Ban Giám hiệu hoặc tập thể hội nghị viên chức, người lao động. Điều quan trọng là bảo đảm tính dân chủ, đồng thời có sự công nhận rõ ràng từ thủ trưởng đơn vị, giúp hợp thức hóa tổ chức này về mặt pháp lý và vận hành. Bên cạnh đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo cần sớm ban hành hướng dẫn để tiếp tục duy trì Ban TTND với tư cách là thiết chế giám sát nội bộ độc lập, không gắn chặt với công đoàn cơ sở. Quyền giám sát cần được lồng ghép vào quy chế hoạt động của nhà trường, bảo đảm tuân thủ Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở và Nghị định 59/2023/NĐ-CP, nhưng linh hoạt hơn trong tổ chức và vận hành.
