Để trẻ em thực sự an toàn trên nền tảng thương mại điện tử

Dự thảo Luật Thương mại điện tử đang được Quốc hội thảo luận và dự kiến thông qua vào cuối Kỳ họp thứ 10, Quốc hội Khóa XV. Trong quá trình thảo luận, một trong những nội dung được nhiều đại biểu quan tâm cho ý kiến là việc bảo vệ quyền lợi, sự an toàn của trẻ em trên các nền tảng trực tuyến hiện nay.

Khi trẻ em livestream bán hàng

Thời gian gần đây, trong các buổi livestream bán hàng trên nền tảng mạng xã hội, thương mại điện tử thường xuất hiện các trẻ em tham gia. Có em trực tiếp giới thiệu sản phẩm, chốt đơn; có em trở thành “nhân vật câu view” để tăng tương tác. Hiện tượng này phát triển khá nhanh, nhưng chủ yếu mang tính tự phát và chưa có khung pháp lý đầy đủ để điều chỉnh. Tuy nhiên, điều đáng lo là nhiều trẻ bị cuốn vào hoạt động mang tính thương mại, thậm chí mang màu sắc lao động kiếm tiền khi chưa đủ nhận thức và kỹ năng tự bảo vệ.

Theo Trung tá Nguyễn Hoàng Hà, Phó trưởng Phòng Cảnh sát hình sự, Công an Thành phố Hải Phòng, trẻ em livestream bán hàng có thể là một hoạt động vô hại, thậm chí một số phụ huynh coi đây là rèn luyện sự tự tin hoặc giúp trẻ trải nghiệm kinh doanh. Thực tế, phía sau nhưng các buổi livestream là tiềm ẩn hàng loạt nguy cơ âm thầm đe dọa sự phát triển của trẻ như: Trẻ em bị cuốn vào môi trường kinh doanh trực tuyến đầy áp lực mà bản thân các em chưa nhận thức đầy đủ và vượt quá khả năng tâm sinh lý. Nhiều trẻ trong đó phải chịu stress, mất ngủ, sao nhãng học tập chỉ vì lịch livestream do người lớn đặt ra.

Việc công khai hình ảnh, giọng nói, thói quen và nơi ở khiến trẻ dễ bị xâm hại quyền riêng tư, thậm chí trở thành mục tiêu của các hành vi quấy rối hay đe dọa trên mạng. Không ít clip livestream có trẻ em bị cắt ghép, bình luận bởi những ngôn từ khiếm nhã, gây tổn thương về tinh thần trẻ em.

Một số nội dung livestream có dấu hiệu vi phạm pháp luật, như: Trẻ em tham gia hoạt động có yếu tố lao động hoặc thương mại hóa quá mức; Quảng cáo sai sự thật theo chỉ đạo của người lớn; Bán các sản phẩm không rõ nguồn gốc xuất xứ; Chủ cơ sở bán hàng livestream không đăng ký kinh doanh hoặc không kê khai thuế… Những hành vi này không chỉ ảnh hưởng đến trẻ em, mà còn tiềm ẩn rủi ro pháp lý cho chính phụ huynh và những người đứng sau các buổi livestream.

Liên quan đến vấn đề này, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga (Đoàn đại biểu Quốc hội Thành phố Hải Phòng) cho rằng: Hoạt động livestream bán hàng hiện nay không chỉ đơn thuần là hoạt động thương mại mà đã trở thành một nội dung giải trí thu hút lượng lớn người xem, trong đó có cả trẻ em và trẻ vị thành niên. Việc tiếp cận các livestream hiện nay đều quá dễ dàng với tất cả các lứa tuổi, thậm chí nhiều trẻ còn sử dụng thành thạo, tham gia tương tác tích cực trên các livestream và có phát sinh các giao dịch mua hàng. Tuy nhiên, trong dự thảo luật chưa có quy định riêng để bảo vệ nhóm đối tượng này khi các em tham gia các phiên livestream bán hàng.

Để bảo vệ trẻ em trong các hoạt động livestream, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga đề nghị nghiên cứu bổ sung quy định nền tảng thương mại điện tử; đồng thời phải kiểm soát, phân loại nội dung livestream theo độ tuổi, hiển thị cảnh báo khi nội dung có yếu tố nhạy cảm, nguy hiểm hoặc không phù hợp đối với trẻ em. Trường hợp phát hiện các livestream có nội dung không phù hợp với thuần phong mỹ tục, văn hóa, quy định của pháp luật, gây hại cho trẻ em thì cần có cơ chế báo cáo, phối hợp giữa nền tảng và cơ quan quản lý để gỡ bỏ nhanh đối với các nội dung livestream đó.

Một số đại biểu cũng đề nghị nêu rõ trách nhiệm của chủ quản nền tảng thương mại điện tử trong hoạt động livestream bán hàng, nhất là đối với trẻ em. Đồng thời, yêu cầu các nền tảng thương mại điện tử phải lưu trữ toàn bộ dữ liệu hình ảnh, âm thanh của hoạt động livestream bán hàng trong thời gian ít nhất 1 năm kể từ thời điểm bắt đầu chuyển phát.

Quy định rõ về danh tính người livestream

Cho ý kiến về hoạt động livestream bán hàng, một số đại biểu Quốc hội cho biết, hiện nay việc livestream bán hàng đa phần là phụ nữ, trong đó có cả trẻ em đảm nhiệm. Do đó, dự thảo Luật Thương mại điện tử cần quy định về danh tính người livestream, trong đó cần bổ sung nội dung bảo vệ quyền lợi các trẻ em khi tham gia vào hoạt động này. Qua đó, góp phần ngăn chặn và gỡ bỏ những nội dung vi phạm, hiển thị cảnh báo với hàng hóa, dịch vụ rủi ro và lưu trữ dữ liệu hình ảnh, âm thanh; đồng thời có thể quản lý tốt, định hướng người tiêu dùng cũng như là người chủ thể tham gia vào nền tảng thương mại điện tử này. Ngoài ra, dự thảo Luật đã quy định rõ trách nhiệm của người livestream và người bán nhằm bảo đảm an toàn cũng như là minh bạch và bảo vệ được quyền lợi của người tiêu dùng.

Cùng với những biện pháp bảo vệ quyền lợi và sự an toàn cho trẻ em trong môi trường nền tảng thương mại điện tử, các đại biểu cũng cho rằng, vấn đề đáng lo ngại hiện nay là dữ liệu thương mại điện tử của người Việt Nam lại đặt, lưu trữ và xử lý tại nước ngoài. Dữ liệu người dùng, hành vi tiêu dùng và thanh toán là một tài nguyên quý giá, có ý nghĩa chiến lược với an ninh kinh tế. Bên cạnh đó, hiện nay các giao dịch trên các nền tảng của nước ngoài khó kiểm soát dòng tiền và nghĩa vụ thuế, nếu để tình trạng này kéo dài nhà nước thất thu, doanh nghiệp nội địa chịu thiệt…

Để quản lý trẻ em tham gia bán hàng trên mạng nhưng không vi phạm pháp luật, Trung tá Nguyễn Hoàng Hà, Phó trưởng Phòng Cảnh sát hình sự, Công an Thành phố Hải Phòng cho rằng: Gia đình của trẻ có vai trò quan trọng trong việc nhận thức rõ giới hạn. Cụ thể, trẻ em có thể xuất hiện trong livestream ở mức độ phù hợp, mang tính trải nghiệm, giới thiệu sản phẩm liên quan đến lứa tuổi, với thời lượng ngắn và hoàn toàn tự nguyện. Tuyệt đối không để trẻ chịu áp lực về doanh số bán hàng và không để trẻ trở thành công cụ kiếm tiền.

Mọi giao dịch mua bán hàng hóa, báo giá, trao đổi với khách hàng phải do người lớn trực tiếp thực hiện. Cha mẹ cần kiểm soát các bình luận, thậm chí dùng công cụ lọc từ khóa để trẻ hạn chế tiếp xúc với các nội dung độc hại trên mạng. Ngoài ra, cha mẹ cần hướng dẫn trẻ kỹ năng số, kỹ năng tự bảo vệ khi tham gia mạng xã hội.

Các cơ quan quản lý cần có những quy định rõ ràng về việc sử dụng hình ảnh trẻ em trong hoạt động livestream, quảng cáo và thương mại điện tử. Các nền tảng mạng xã hội cần chủ động phát hiện, cảnh báo và xử lý những nội dung lợi dụng trẻ em để tăng tương tác. Cộng đồng cần chung tay bảo vệ trẻ em khi thấy các thông tin, hình ảnh trẻ em bị khai thác trái quy định trên môi trường mạng.