Doanh nghiệp bị rơi vào cảnh “bơ vơ” do không có đất
Theo bà Phạm Thị Ngọc Thủy, Giám đốc điều hành Ban Ban Nghiên cứu Phát triển Kinh tế tư nhân (Ban IV), Hội đồng Tư vấn cải cách thủ tục hành chính của Thủ tướng Chính phủ khi tiến hành khảo sát tại doanh nghiệp phía nam từ năm 2024 đến nay, có khá nhiều bất cập đang xảy ra liên quan đến lĩnh vực đất đai mà doanh nghiệp không biết làm thế nào.
Trước hết về thực trạng doanh nghiệp bị rơi vào trạng thái không được cấp phép cho các hoạt động kinh doanh vì khi được yêu cầu di dời vào khu công nghiệp thì họ không có đất.
Với nhiều doanh nghiệp kinh doanh ngành nghề có điều kiện, cần gia hạn giấy phép cũng đành chịu vì thực tế không có đất, không xác định được địa chỉ theo quy hoạch, còn địa chỉ trụ sở cũ thì không được chấp nhận. Thí dụ điển hình cho trường hợp này là Nhà máy gỗ Lâm Việt tại Bình Dương cũ, dù là một doanh nghiệp có quy mô lớn với sản lượng xuất khẩu đi nhiều quốc gia trên thế giới xong cũng đang gặp khó khăn chưa tháo gỡ được.
Còn có thực trạng khác, theo bà Thủy cho biết, đó là nhiều doanh nghiệp chỉ là nhà thuê thứ cấp tức là không thuê trực tiếp từ Nhà nước, mà thuê lại của một bên chuyên thuê đất tạo thành các cụm công nghiệp nhỏ, khi có yêu cầu doanh nghiệp vào khu công nghiệp theo quy hoạch, các doanh nghiệp này ở ngoài vòng hướng dẫn, hay cơ chế trợ cấp từ chính quyền địa phương vì cơ quan Nhà nước chỉ hướng dẫn doanh nghiệp thuê trực tiếp. Doanh nghiệp thứ cấp bơ vơ vì doanh nghiệp cho thuê chẳng mặn mà việc tiếp tục phát triển cụm công nghiệp nữa. Dù một số tỉnh đã lên phương án giải quyết tuy nhiên khi chính quyền tiến hành sáp nhập thì những khó khăn trên lại phải tính toán từ đầu.
“Hay như chúng ta có bài toán kinh tế ưu tiên, như trung tâm tài chính, trung tâm công nghệ, đổi mới sáng tạo nhưng cũng có những trường hợp chưa phân định rõ. Ngay trong công tác giải phóng mặt bằng chia 2 trường hợp, Nhà nước sẽ giải phóng mặt bằng với dự án có mục tiêu an ninh, quốc phòng hay an sinh xã hội, với mục tiêu thương mại thì doanh nghiệp tiến hành giải phóng mặt bằng. Có những dự án bị kẹt giữa không biết ai chịu trách nhiệm chính trong giải phóng mặt bằng”, bà Thúy nói.
Ông Lê Anh Văn, Giám đốc Trung tâm Hỗ trợ phát triển nguồn nhân lực, Hiệp hội Doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam thì chia sẻ băn khoăn của loại hình doanh nghiệp này. Hiện nay, doanh nghiệp nhỏ và vừa phải xây dựng nhà ở xã hội cho công nhân nhưng rất khó thực thi quy định này vì họ không biết chỗ nào là đất sạch. “Trước tỉnh bảo không thấy huyện báo cáo lên, bây giờ không biết cấp xã có báo cáo tỉnh hay không”, ông Văn nói.
Ông Văn cũng chia sẻ thêm thực trạng tiếp cận đất đai của doanh nghiệp nhỏ và vừa: Nếu vào khu công nghiệp thì giá cao, tầm 130.000 đồng/m2 trong khi nhu cầu mặt bằng doanh nghiệp sản xuất lớn. "Nhà nước có chính sách khuyến khích các chủ đầu tư khi đầu tư vào khu công nghiệp sẽ được miễn giảm thuế nếu cho doanh nghiệp nhỏ và vừa thuê nhưng chỉ là khẩu hiệu chung thôi vì các chính sách không đồng nhất. Đối với khu công nghiệp mà chủ đầu tư là ban quản lý địa phương thì càng khó tiếp cận", ông Văn nói.
Do đó, theo ông Văn, tới đây khi sửa quy định về đất đai Nhà nước cần có hướng dẫn cụ thể hơn cho doanh nghiệp, nhất là các vấn đề mới để họ thực hiện.
Bảo đảm mã QR trên giấy chứng nhận hoạt động hiệu quả
Không chỉ các vấn đề thực tiễn mà các doanh nghiệp vấp phải khi thực thi các chính sách liên quan đến đất đai như trên mà rất nhiều thủ tục liên quan đến đất đai trong đó có đăng ký biến động cũng trở nên vòng vèo, tốn thời gian, công sức thực hiện.
Đề xuất giải pháp cho vấn đề này, Hiệp hội Công chứng viên Việt Nam đề nghị cần sớm xây dựng hệ thống liên thông điện tử, kết nối dữ liệu giữa các tổ chức hành nghề công chứng, Văn phòng Đăng ký đất đai và cơ quan thuế.
“Khi văn bản công chứng được phát hành, dữ liệu (bao gồm hồ sơ, giấy chứng nhận đã được scan) sẽ tự động được chuyển đến các cơ quan liên quan. Với hơn 1.400 tổ chức hành nghề công chứng và 40.000 nhân sự trên cả nước, chúng tôi sẵn sàng hỗ trợ thực hiện việc này miễn phí để giảm tải cho hệ thống hành chính công”, Bà Nguyễn Thị Thơ, Phó Chủ tịch điều hành Hiệp hội Công chứng viên Việt Nam nói.
Bên cạnh đó, Hiệp hội này cũng kiến nghị chuẩn hóa thành phần hồ sơ đăng ký biến động đất đai trên phạm vi toàn quốc để tránh tình trạng cùng một bộ hồ sơ nhưng nơi nhận, nơi từ chối. Tăng cường đào tạo chuyên môn và kỹ năng cho cán bộ tiếp nhận hồ sơ tại các Trung tâm Hành chính công để xử lý nghiệp vụ chính xác và hướng dẫn người dân rõ ràng, tránh trả lời chung chung "chưa đủ điều kiện" mà không giải thích cụ thể lý do.
Hoàn thiện cơ sở dữ liệu quy hoạch và giấy chứng nhận trên cả nước, bảo đảm các công cụ như mã QR trên giấy chứng nhận hoạt động hiệu quả để có thể tra cứu thông tin thật, giả. Thiết kế lại mẫu giấy chứng nhận để có đủ không gian ghi nhận nhiều lần biến động, giảm thiểu việc phải cấp đổi giấy chứng nhận một cách không cần thiết, gây tốn kém thời gian và chi phí cho người dân.
Phó Chủ tịch điều hành Hiệp hội Công chứng viên Việt Nam tin rằng việc áp dụng các giải pháp công nghệ và cải cách thủ tục hành chính một cách đồng bộ sẽ tháo gỡ được những vướng mắc hiện tại, tạo thuận lợi cho người dân và doanh nghiệp, thúc đẩy sự phát triển kinh tế-xã hội.
