Sáng 27/10, tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 10, Quốc hội thảo luận ở hội trường về một số nội dung còn ý kiến khác nhau của 4 dự thảo: Luật Dẫn độ; Luật Chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù; Luật Tương trợ tư pháp về hình sự; Luật Tương trợ tư pháp về dân sự.
Cân nhắc bổ sung nguyên tắc “có đi có lại”
Góp ý vào dự thảo Luật Tương trợ tư pháp về dân sự, đại biểu Thạch Phước Bình (Đoàn Vĩnh Long) cho biết, dự thảo luật đã quy định chung về thời hạn xử lý và cơ chế trách nhiệm (Điều 30 và Điều 31). Tuy nhiên, đại biểu chỉ ra còn quy định thiếu thời hạn cụ thể và chế tài khi chậm trễ. Điều này dẫn đến nhiều yêu cầu có thể bị kéo dài, ảnh hưởng đến quyền lợi của đương sự và hình ảnh hợp tác quốc tế.
Từ đó, đại biểu kiến nghị quy định tại Điều 31 nội dung: "Bộ Tư pháp phải trả lời yêu cầu tương trợ trong thời hạn 30 ngày làm việc kể từ ngày nhận đủ hồ sơ hợp lệ. Trường hợp cần bổ sung hồ sơ phải thông báo trong vòng 10 ngày làm việc. Nếu quá hạn, Bộ Tư pháp phải có văn bản báo cáo Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội, nêu rõ lý do và biện pháp khắc phục".
Về cơ chế giám sát, hậu kiểm, đại biểu cho rằng dự thảo Luật quy định giám sát độc lập và báo cáo định kỳ. Điều này dẫn đến việc theo dõi phân tán, khó đánh giá hiệu quả, bởi vì đây là lĩnh vực liên quan đến quyền con người và hình ảnh quốc gia.
Trên cơ sở đó, đại biểu kiến nghị bổ sung Điều 36 mới với nội dung: "Bộ Tư pháp có trách nhiệm lập báo cáo thường niên về hoạt động tương trợ tư pháp dân sự gửi Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội trước ngày 31/3 hằng năm. Ủy ban Pháp luật và Tư pháp tổ chức giám sát chuyên đề 2 năm một lần. Kiểm toán Nhà nước, Thanh tra Chính phủ thực hiện kiểm toán, thanh tra việc quản lý tài chính và hiệu quả thực hiện tương trợ tư pháp về dân sự".
Về nguyên tắc tương trợ tư pháp về dân sự, đại biểu Nguyễn Minh Tâm (Đoàn Quảng Trị) đề nghị cơ quan soạn thảo cân nhắc để bổ sung nguyên tắc “có đi có lại”.
Đại biểu chỉ ra, nguyên tắc “có đi có lại” từng được ghi nhận tại Khoản 2 Điều 4 của Luật Tương trợ tư pháp số 8 năm 2007 của Quốc hội khóa XII, tuy nhiên dự luật hiện nay, nguyên tắc này không được ghi nhận.
Đại biểu nêu rõ: Nguyên tắc “có đi có lại” là nguyên tắc cơ bản quan trọng trong quan hệ quốc tế, được đa số các quốc gia trên thế giới công nhận, cũng như được ghi nhận trong nhiều điều ước quốc tế hiện nay. Nguyên tắc này bảo đảm cho các quốc gia chưa ký kết các điều ước quốc tế với nhau vẫn có thể hợp tác với nhau trên các lĩnh vực trên cơ sở “có đi có lại”.
Để bảo đảm hoạt động tương trợ tư pháp có cơ sở pháp lý linh hoạt đối với các quốc gia và nước ngoài trên cơ sở chưa ký kết hiệp định tương trợ tư pháp về dân sự, đại biểu đề nghị tiếp tục ghi nhận việc áp dụng nguyên tắc này tại dự thảo luật.
Bên cạnh đó, đại biểu đề nghị bổ sung quy định cho phép cơ quan tố tụng hai bên có thể lấy lời khai trực tuyến, bởi phản ánh đúng yêu cầu phát triển thực tiễn và ứng dụng công nghệ trong tư pháp và đây là một quy định cần thiết.
Xem xét bổ sung trách nhiệm giám sát sau dẫn độ của Bộ Công an
Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (Đoàn Thành phố Hồ Chí Minh) bày tỏ đồng tình cao với sự cần thiết ban hành Luật Dẫn độ, bởi đây là một bước tiến quan trọng trong tiến trình hoàn thiện thể chế pháp lý về hợp tác tư pháp quốc tế. Lần đầu tiên, hoạt động dẫn độ được điều chỉnh bởi một đạo luật độc lập, có tính khoa học, thay vì chỉ là một chương trong Luật Tương trợ tư pháp hiện hành.
Góp ý vào các nội dung cụ thể, đại biểu cho hay: Về nguyên tắc dẫn độ, dự thảo Luật đã quy định các nguyên tắc cơ bản như tôn trọng độc lập, chủ quyền, không can thiệp nội bộ, phù hợp pháp luật và điều ước quốc tế. Song, đại biểu đề nghị Ban soạn thảo xem xét, bổ sung thêm nguyên tắc bảo đảm quyền con người, quyền công dân. Đây không chỉ là yêu cầu chính trị, pháp lý mà còn là chuẩn mực quốc tế mà Việt Nam đang thực hiện theo Hiến pháp năm 2013 và Công ước chống tra tấn.
“Nguyên tắc nhân đạo cần được hiến định trong Luật Dẫn độ để khẳng định hợp tác tư pháp quốc tế của Việt Nam là hợp tác có điều kiện, có giới hạn và lấy con người làm trung tâm”, đại biểu nhấn mạnh.
Tán thành quy định người bị dẫn độ không bị truy tố trách nhiệm hình sự về tội khác ngoài tội danh yêu cầu dẫn độ (Khoản 1 Điều 15), tuy nhiên đại biểu Nguyễn Tâm Hùng đề nghị Ban soạn thảo xem xét bổ sung trách nhiệm giám sát sau dẫn độ của cơ quan có thẩm quyền Việt Nam, cụ thể là Bộ Công an. Nên quy định rõ trách nhiệm định kỳ theo dõi, báo cáo việc thực hiện cam kết không truy tố thêm tội khác của nước nhận dẫn độ. Điều này nhằm bảo vệ công dân và bảo đảm tính minh bạch trong hợp tác tư pháp quốc tế.
Đại biểu Dương Khắc Mai (Đoàn Lâm Đồng) nhận định hoạt động dẫn độ được quy định từ Luật Tương trợ tư pháp đến Dự án Luật Dẫn độ là bước tiến quan trọng trong tiến trình lập pháp.
Nhấn mạnh đặt trong bối cảnh hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, các loại tội phạm tìm cách lẩn trốn đến các quốc gia có độ phòng, chống pháp lý mở hoặc quy định pháp luật có lợi cho người phạm tội nhằm thoát tội, đại biểu cho rằng việc xây dựng Dự án Luật Dẫn độ nhằm tăng cường hợp tác quốc tế chặt chẽ, tăng độ phủ của luật về không gian, như cổ nhân vẫn thường hay nói là “lưới trời lồng lộng thưa mà khó lọt”.
Để góp phần hoàn thiện dự án luật, về áp dụng pháp luật và nguyên tắc dẫn độ, đại biểu đề nghị cân nhắc bổ sung nguyên tắc nhân đạo. Theo đại biểu, việc bổ sung nhằm bảo đảm quyền con người và phù hợp với điều ước quốc tế về quyền con người mà Việt Nam là thành viên. Đây cũng là thực hiện Hiến pháp năm 2013, đặc biệt là ở Điều 14, Điều 16 và Điều 20 về bảo đảm quyền con người, quyền công dân.
Về dẫn độ có điều kiện, đại biểu đề nghị bổ sung thêm cơ chế giám sát để bảo đảm khả thi và bảo vệ uy tín, quyền lợi quốc gia. Đồng thời, cần theo dõi việc thực hiện cam kết của nước ngoài sau dẫn độ. Trường hợp vi phạm, Việt Nam có quyền yêu cầu bồi thường hoặc áp dụng các biện pháp ngoại giao tương ứng.
