Chất lượng dân số - nguồn nhân lực cho sự phát triển kinh tế-xã hội - được quyết định bởi các yếu tố thể lực, trí lực và tâm lực. Nền tảng thể lực tốt góp phần tạo điều kiện thuận lợi để phát triển trí tuệ, khả năng lao động trong nền kinh tế. Đảng và Nhà nước ta đặc biệt quan tâm đến yếu tố con người, coi con người là chủ thể sáng tạo. Ngay từ năm 1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã định hướng: “Dân cường thì quốc thịnh”. Hiện nay, Việt Nam đang trong giai đoạn phát triển mạnh mẽ về kinh tế, chính trị, xã hội, tự tin tiến bước vào kỷ nguyên phát triển vươn mình của dân tộc. Để thực hiện được mục tiêu đó, việc xây dựng chiến lược phát triển kinh tế-xã hội đã “đặt con người vào vị trí trung tâm” và khẳng định “nguồn lực lớn nhất, quý hóa nhất của chúng ta là tiềm lực con người Việt Nam, trong đó có tiềm lực về trí tuệ”. Trong các văn kiện của đại hội Đảng nhiều nhiệm kỳ, Đảng ta đã giao cho ngành y tế, thể dục-thể thao (TDTT) nhiệm vụ bảo vệ, nâng cao sức khỏe nhân dân, nâng cao thể lực và tầm vóc là nội dung quan trọng để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.
Các công trình nghiên cứu do ngành TDTT tiến hành cho thấy, thể lực và tầm vóc thanh niên Việt Nam tuy đã phát triển tốt hơn trong 50 năm qua (từ năm 1975) nhưng vẫn còn thua kém nhiều so với các nước trong khu vực và quốc tế. So với chuẩn quốc tế, tầm vóc nam thanh niên 18 tuổi Việt Nam thua kém 13,1cm, tầm vóc nữ thanh niên thua kém 10,7cm (chuẩn quốc tế lần lượt là 176,8cm và 163,7cm). Thể lực yếu kém sẽ ảnh hưởng lớn đến sự phát triển về trí lực, tâm lực. Hiện nay, tầm vóc và thể lực của thanh, thiếu niên Việt Nam đã có bước tăng trưởng nhiều so với thập niên 2000, tuy nhiên, sự cải thiện đó tập trung chủ yếu ở khu vực thành thị và những vùng nông thôn có điều kiện kinh tế phát triển.
Công tác giáo dục thể chất và thể thao học đường mặc dù bước đầu đã được chú trọng phát triển, tuy nhiên thiếu đồng bộ và chất lượng chưa đáp ứng yêu cầu, nhiều khi mang nặng tính hình thức. Ở tất cả cấp học phổ thông đều thực hiện chương trình 2 tiết/tuần. Nhìn chung, chất lượng giờ học thể dục thấp và ít có tác dụng rèn luyện thân thể, nhất là ở bậc tiểu học và THCS. Ở nhiều nơi, giờ học thể chất chỉ mang tính hình thức, lượng vận động quá thấp, gây mệt mỏi về tâm lý cho học sinh. Trong các trường THPT, do điều kiện môi trường hoạt động giáo dục thể chất thuận lợi hơn nên chất lượng khá hơn. Tuy có nhiều chuyển biến về nhận thức và việc làm trong ngành giáo dục, đào tạo các cấp nên công tác giáo dục thể chất trong những năm gần đây đã đạt nhiều kết quả tích cực, nhưng vẫn bộc lộ không ít khó khăn, hạn chế.
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến thực trạng trên, trong đó, nhận thức của giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục tuy đã có nhiều chuyển biến nhưng còn khá thấp, nhiều người còn cho rằng thể dục là môn phụ. Nhiều cơ sở giáo dục thiếu giáo viên thể dục chuyên trách, đặc biệt ở cấp tiểu học có tới trên 90% (50% ở cấp THCS) là giáo viên kiêm nhiệm (nhiều giáo viên giảng dạy ở các cấp học, bậc học còn chưa đạt chuẩn). Cơ sở vật chất (sân bãi, dụng cụ tập luyện...) trong trường học thiếu thốn, hoặc nếu có ở một số trường thì không đạt chuẩn và thiếu an toàn.
Về tổ chức hoạt động thể thao ngoại khóa tuy đã được quan tâm chú ý nhưng phương thức tổ chức tập luyện trong các trường, đặc biệt là ở cấp tiểu học và THCS còn chưa nền nếp. Trong khi đó, học sinh phải học nhiều, kể cả thời gian học ở trường cũng như học thêm ngoài giờ chính khóa trong trường. Thời gian để tập thể thao ngoại khóa, vui chơi giải trí hầu như không có.
Dinh dưỡng là yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến sự phát triển thể lực và tầm vóc của con người. Do tầm quan trọng của dinh dưỡng nên ngay từ năm 1995, Chính phủ đã phê duyệt kế hoạch hành động quốc gia về dinh dưỡng và bắt đầu tổ chức thực hiện từ năm 2001. So với 25 năm về trước (thập niên 2000), bữa ăn của người dân Việt Nam tăng hơn rất nhiều về lượng và chất. Tỷ lệ hộ gia đình có mức bình quân năng lượng thấp đã giảm hẳn ở hầu hết tỉnh đồng bằng và thành phố. Tỷ lệ trẻ em suy dinh dưỡng giảm nhờ học vấn của phụ nữ về cách nuôi dưỡng tăng lên rõ rệt, bên cạnh đó là nhờ an ninh thực phẩm. Nhìn chung, những chính sách của Đảng, Nhà nước về dinh dưỡng đối với bà mẹ mang thai và trẻ em dưới 5 tuổi đã đem lại hiệu quả rõ rệt đối với xã hội. Tuy nhiên, chúng ta chưa có điều kiện và nguồn lực để tiến hành chăm sóc dinh dưỡng cho trẻ em từ 6 tuổi tới tuổi vị thành niên (đặc biệt đối với nữ 11-14 tuổi, nam 13-16 tuổi) để chuẩn bị cho một thế hệ có chất lượng sinh sản tốt, đồng thời đột phá khâu quan trọng nhất để khắc phục tình trạng chậm phát triển về thể lực và tầm vóc con người.
Trong những năm gần đây, giáo dục thể chất học đường đã được đề cập đến trong Luật Giáo dục và trong Chiến lược TDTT. Quyết định số 641/QĐ-TTg ngày 28-4-2011 về việc phê duyệt Đề án tổng thể phát triển thể lực, tầm vóc người Việt Nam giai đoạn 2011-2030 mang lại nét đột phá cho thể thao trường học và dinh dưỡng học đường. Hiện nay, đề án đang được triển khai tại tất cả trường phổ thông các cấp của 34 tỉnh, thành phố trong cả nước và đã có những hiệu ứng tích cực cả về mặt phong trào tập luyện thể thao cũng như sự phát triển thể lực, tầm vóc của thế hệ trẻ. Thể dục nội khóa ở các cấp học phổ thông đều thực hiện theo chương trình 2 tiết/tuần (trừ lớp 1 tiểu học chỉ thực hiện 1 tiết/tuần). Nhiều trường đã tổ chức cho học sinh hoạt động thể thao ngoại khóa, tham gia phong trào rèn luyện thân thể, Hội khỏe Phù Đổng. TDTT đã góp phần tích cực giúp học sinh phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và kỹ năng cơ bản.
Đầu tư nâng cao thể lực và tầm vóc thế hệ trẻ chính là đầu tư trực tiếp cho sự phát triển quốc gia. Đây là vấn đề chiến lược lâu dài, cần ít nhất 20-25 năm để tạo tác động bền vững đến các thế hệ, trong đó ưu tiên nâng cao thể lực thế hệ trẻ nhằm sớm đem lại hiệu quả. Việc nâng cao thể lực, tầm vóc không tách rời các giải pháp đồng bộ như xóa đói, giảm nghèo, cải thiện môi trường sống, giáo dục đạo đức, lối sống, đồng thời gắn với nâng cao trí lực, tâm lực để cải thiện chất lượng dân số. Chăm sóc dinh dưỡng, TDTT cho lứa tuổi 6-18 cần kết nối với chương trình chăm sóc sức khỏe bà mẹ mang thai, trẻ sơ sinh và trẻ em dưới 5 tuổi.
Thông qua dinh dưỡng, TDTT và lối sống lành mạnh, thể lực, tầm vóc người Việt Nam được cải thiện rõ rệt, góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cho sự phát triển, hội nhập. Phấn đấu đến năm 2030, thể lực, đặc biệt là sức bền và sức mạnh có bước tiến rõ rệt, thu hẹp khoảng cách với các nước châu Á phát triển. Chiều cao trung bình của nam 18 tuổi đạt 169-170cm (so với mức 167-168cm của năm 2020), nữ 18 tuổi đạt 158-159cm (so với mức 156-157cm của năm 2020).
Để đạt được những mục tiêu trên, cần tập trung vào một số giải pháp như: Nghiên cứu, xây dựng chính sách dinh dưỡng khoa học cho học sinh; tổ chức bữa trưa đủ chất; huy động gia đình, xã hội cùng chăm lo; đào tạo giáo viên và cộng tác viên hướng dẫn; nâng cao chất lượng giờ thể dục nội khóa, đẩy mạnh ngoại khóa; xây dựng chuẩn quốc gia TDTT trường học; bảo đảm đội ngũ giáo viên; phát triển dụng cụ, cơ sở vật chất; huy động nguồn lực xã hội, kể cả hình thức xổ số thể thao; triển khai rộng rãi qua trường học, gia đình, truyền thông đại chúng; xây dựng cổng thông tin trực tuyến về dinh dưỡng, TDTT học đường.
