Khác với đầu lân Nam Bộ chịu ảnh hưởng người Hoa, đầu sư tử Bắc Bộ mang đậm dấu ấn sáng tạo người Việt, đặc biệt là đôi lông mày cá chép - biểu tượng của nền văn minh lúa nước. Sau nhiều biến động của thời gian, hình ảnh này ngày càng mai một và dễ bị nhầm lẫn.
Lần này, dưới sự nghiên cứu và phục dựng của Nhà nghiên cứu mỹ thuật Kevin Vương, dựa trên tư liệu từ Bảo tàng Pháp và Viện Viễn Đông Bác Cổ Việt Nam, đầu sư tử Bắc Bộ bằng mây tre, giấy dó, sơn ta đã được phục dựng một cách sống động và chân thực.
Chia sẻ tại Toạ đàm “Giới thiệu Dự án Trăng Ta - Tái hiện đầu sư tử truyền thống và ứng dụng di sản trong đời sống đương đại” diễn ra ngày 27/9, Nhà nghiên cứu mỹ thuật Kevin Vương cho hay: “Tôi đã nghiên cứu từ nhiều năm nay thì đầu sư tử của miền Bắc có một chi tiết rất là độc đáo, đó là đôi lông mày bằng đôi cá chép, nó có nhiều ý nghĩa tốt lành, mang lại dư dả, mang những lời chúc phúc của người lớn dành cho trẻ con. Cá chép hóa rồng, thăng quan tiến chức và sau này là có gia đình hạnh phúc, bởi vì cá cũng là một loài sinh vật mà sinh sôi, nảy nở nhiều và sống trong môi trường nước mang ý nghĩa là dư dả (ngư là dư)”.
Nhà nghiên cứu mỹ thuật Kevin Vương cho biết thêm, chi tiết lông mày cá chép đưa vào đầu sư tử Bắc Bộ thể hiện sự tinh tế của cha ông. Đấy là cái giá trị cốt lõi khi tái hiện lại cái hình ảnh đầu sư tử truyền thống Bắc Bộ - một chi tiết để nhận diện so với các vùng miền khác.
Nói về những khó khăn trong quá trình phục dựng, Nhà nghiên cứu mỹ thuật Kevin Vương chia sẻ, đầu sư tử Bắc Bộ đã biến mất khoảng tầm 20 năm trở lại đây và trong bối cảnh đầu lân của người Hoa Chợ Lớn đã chiếm lĩnh miền Bắc thì việc tìm tư liệu tại các làng quê mất khá nhiều thời gian, công sức. “Tôi đã phải đi đến các làng quê ở miền Bắc mới tìm được tư liệu, và cũng phải đi tìm tư liệu từ trong các cái bảo tàng và kho lưu trữ của nước ngoài như Việt Nam” - Nhà nghiên cứu mỹ thuật Kevin Vương cho hay.
Tại Toạ đàm, các diễn giả đã cùng nhau trao đổi về hành trình nghiên cứu, tái hiện di sản, đồng thời đưa ra những góc nhìn đa chiều về ứng dụng di sản và văn hóa nghệ thuật truyền thống trong thiết kế đương đại. Dưới góc độ bảo tồn thích ứng, ứng dụng, TS. Nguyễn Hồng Ngọc – Giảng viên Thiết kế đồ họa Truyền thông đa phương tiện nhấn mạnh: “Chúng tôi rất kỳ vọng về những nghiên cứu của các nhà nghiên cứu văn hóa truyền thống với cách thức là bảo tồn nguyên mẫu như trường hợp của Nhà nghiên cứu mỹ thuật Kevin Vương khi phục hồi lại nguyên mẫu của đầu sư tử trong văn hóa truyền thống Việt.
Chúng tôi kỳ vọng rằng, đối với ngành thiết kế cần có văn hóa bản sắc như các thiết kế sử dụng ở trong đời sống hàng ngày thì đều có thể tiếp cận đến giới trẻ. Đấy chính là cái cách thức mà để di sản sống được ở trong đời sống đương đại”.
TS. Nguyễn Hồng Ngọc còn cho hay, đối với ngành thiết kế, có những khía cạnh để chúng ta có thể khai thác được tối đa di sản. Thứ nhất, đó là trường hợp những thương hiệu của Việt Nam hoặc những hình ảnh của Việt Nam khi đưa ra thế giới thì đều cần tính bản sắc. Thứ hai là những thương hiệu mang tính quốc tế khi vào Việt Nam thì họ cũng cần sự giao hòa với đối tượng khách hàng của họ và họ cần kết nối bằng di sản. Trường hợp nữa là các thiết kế mà cần đến yếu tố của văn hóa di sản, ví dụ như: bánh Trung thu, các loại sản vật địa phương…
“Đối với những thiết kế sử dụng các yếu tố di sản văn hóa truyền thống gốc thì chúng ta có thể tăng cái nét bản sắc riêng, phong cách riêng cho các nhà thiết kế của Việt Nam” – TS. Nguyễn Hồng Ngọc chia sẻ.
Dự án Trăng Ta không chỉ là hành trình trở về ký ức Trung thu Bắc Bộ, mà còn mở ra cuộc đối thoại về cách để di sản sống tiếp trong đời sống hôm nay - vừa giữ được hồn cốt, vừa mang hơi thở mới. Qua đó, Tết Trung thu Việt Nam được khẳng định như một lễ hội đậm bản sắc, giàu sức sống trong đời sống hiện nay.
Không gian Tết Trung thu truyền thống với chủ đề “Trăng Ta” sẽ diễn ra từ ngày 25/9 – 10/10 tại Đình Kim Ngân, số 42 – 44 Hàng Bạc, Hoàn Kiếm, TP Hà Nội trong khuôn khổ chuỗi hoạt động Tết Trung thu phố cổ Hà Nội năm 2025.
