Thúc đẩy đổi mới sáng tạo xanh trong nông nghiệp qua cơ chế thị trường

Nông nghiệp Việt Nam đang đối mặt với các thách thức lớn như biến đổi khí hậu, với dự báo khu vực đồng bằng sông Cửu Long - vựa lúa lớn nhất cả nước - sẽ mất từ 500.000 đến 1 triệu ha đất nông nghiệp vào năm 2050.

Đây là nội dung được đưa ra thảo luận tại hội thảo “Thúc đẩy đổi mới sáng tạo xanh trong nông nghiệp thông qua cơ chế thị trường” do Trung tâm đổi mới sáng tạo quốc gia (NIC), Bộ Kế hoạch và Đầu tư phối hợp Hội Trí thức và chuyên gia Việt Úc (VASEA) đã tổ chức ngày 17/9, tại Hà Nội.

Doanh nghiệp đối diện nhiều khó khăn thách thức

Phát biểu khai mạc Hội thảo, bà Nguyễn Thị Bích Ngọc, Thứ trưởng Kế hoạch và Đầu tư, cho biết: Nền nông nghiệp hiện đóng góp khoảng 12% GDP của Việt Nam, cung cấp sinh kế cho khoảng 30% lực lượng lao động. Tuy nhiên, ngành này cũng đang đối mặt với các thách thức lớn như biến đổi khí hậu, với dự báo khu vực đồng bằng sông Cửu Long - vựa lúa lớn nhất cả nước - sẽ mất từ 500.000 đến 1 triệu ha đất nông nghiệp vào năm 2050 do nước biển dâng, gây thiệt hại hàng năm lên tới 3% GDP. Điều này đòi hỏi chúng ta phải thay đổi tư duy sản xuất nông nghiệp theo hướng bền vững và ít phát thải hơn.

Đổi mới sáng tạo xanh là yếu tố cốt lõi giúp chúng ta ứng phó với các thách thức nêu trên. Hiện nay, nhiều doanh nghiệp Việt Nam đã áp dụng các công nghệ xanh trong nông nghiệp, từ hệ thống tưới nhỏ giọt, công nghệ nhà kính thông minh đến việc sử dụng năng lượng tái tạo trong sản xuất. Các mô hình này đã giúp giảm lượng phát thải CO2, tiết kiệm nước tới 50%, và tăng năng suất cây trồng từ 20% đến 30%. Việt Nam cũng đang hướng tới mục tiêu giảm 9% phát thải khí nhà kính vào năm 2030 so với kịch bản cơ sở, đồng thời cam kết đạt phát thải ròng bằng không vào năm 2050. Để đạt được điều này, đổi mới sáng tạo xanh trong nông nghiệp đóng vai trò then chốt.

Tuy nhiên, đổi mới sáng tạo xanh trong nông nghiệp cũng đối diện với nhiều thách thức. Một trong những thách thức lớn chính là nguồn nhân lực, nhất là nhân lực chất lượng cao của ngành Nông nghiệp vẫn còn hạn chế, tồn tại vấn đề thiếu chuyên gia, đội ngũ có thể làm chủ công nghệ, kỹ thuật cao; ngoài ra tỷ lệ lao động nông thôn chưa qua đào tạo vẫn lớn. Những người nông dân cần được đào tạo bài bản về các phương pháp canh tác tiên tiến, quản lý đất đai bền vững và sử dụng hiệu quả tài nguyên. Bên cạnh đó, việc tiếp cận các công nghệ xanh, giống cây trồng mới và nguồn vốn đầu tư còn hạn chế.

Bà Nguyễn Thị Bích Ngọc, Thứ trưởng Kế hoạch và Đầu tư phát biểu tại hội thảo.

Các doanh nghiệp khởi nghiệp trong lĩnh vực nông nghiệp xanh cũng gặp khó khăn trong việc kết nối với các chuyên gia, tiếp cận thị trường và mở rộng quy mô sản xuất. Thiếu hụt cơ sở hạ tầng và nguồn lực cũng là một rào cản lớn cần được giải quyết để thúc đẩy sự phát triển các doanh nghiệp này.

Để thúc đẩy quá trình đổi mới sáng tạo xanh trong nông nghiệp, bà Ngọc cho rằng, chúng ta cần xây dựng một cơ chế thị trường linh hoạt, nơi các sản phẩm nông nghiệp xanh được khuyến khích và hỗ trợ phát triển.

Kinh nghiệm triển khai từ Australia, ông Todd Sanderson - Giám đốc chương trình nghiên cứu các hệ thống xã hội của Trung tâm Nghiên cứu Nông nghiệp Quốc tế của Chính phủ Australia – cho hay, cơ chế thị trường đóng vai trò quan trọng thiết yếu trong việc thực hiện đổi mới sáng tạo xanh trong nông nghiệp. Bởi việc này sẽ giúp chúng ta thực hiện hiệu quả hơn, tăng năng suất, giảm khí thải. Nếu không thể thiết lập được một thị trường công bằng và hiệu quả thì sẽ ảnh hưởng hết sức nghiêm trọng đến quyền lợi, các đơn vị kinh doanh nhỏ và người nông dân.

Thúc đẩy nông nghiệp xanh thông qua cơ chế thị trường

Trong khuôn khổ của Hội thảo đã diễn ra phiên tọa đàm cung cấp những thông tin cập nhật, hướng dẫn và khuyến nghị về thúc đẩy nông nghiệp xanh thông qua cơ chế thị trường. Các diễn giả, khách mời, chuyên gia và doanh nghiệp cùng nhau thảo luận về các chủ đề gồm: Các động cơ tài chính của nông dân hướng tới sản xuất xanh trong ngành lúa gạo - Lượng hóa chi phí và lợi ích của nông dân trong việc thực hiện các kỹ thuật canh tác phát thải thấp; Chứng nhận tín chỉ carbon – hướng dẫn nông dân và doanh nghiệp về quá trình biến lợi ích môi trường từ việc áp dụng các kỹ thuật canh tác phát thải thấp thành tín chỉ carbon có thể giao dịch được; Những khuyến nghị để giúp nông dân áp dụng biện pháp giảm thiểu biến đổi khí hậu thông qua thị trường tín dụng carbon.

Phó Giáo sư Chu Hoàng Long - Đại học Quốc gia Australia chia sẻ tại hội thảo.

Đưa ra những phân tích một cách tổng thể, khách quan về động cơ tài chính của nông dân hướng tới sản xuất xanh trong ngành lúa gạo nhằm xác định được chi phí mà nông dân phải bỏ ra và đánh giá cụ thể lợi ích kinh tế mà nông dân nhận được khi áp dụng các kỹ thuật canh tác lúa gạo phát thải thấp, Phó Giáo sư Chu Hoàng Long - Đại học Quốc gia Australia - cho rằng, không chỉ các giải pháp kỹ thuật mà các chính sách hỗ trợ, các yếu tố về kinh tế và xã hội sẽ tác động rất lớn đến sản xuất xanh. Người sản xuất lúa gạo cần được khuyến khích kinh tế cho các kỹ thuật giảm phát thải.

Bên cạnh đó, những giám sát, xác minh và báo cáo (MRV) rất quan trọng đối với cơ chế thị trường (một số nhóm người sản xuất báo cáo đã áp dụng các kỹ thuật sử dụng hiệu quả đầu vào nhưng thực tế chi phí cao hơn). Hiệu ứng thay thế cần phải được kiểm soát (một số nhà sản xuất đã giảm lượng khí thải của họ từ quá trình công nghiệp nhưng lại tăng lượng khí thải từ việc sử dụng đầu vào). Ngoài ra, việc đào tạo và hỗ trợ các hộ nghèo, ví dụ như tiếp cận tín dụng (đòi hỏi chi phí và năng suất phân tán hơn). Đào tạo và hỗ trợ từ cấp vĩ mô rất quan trọng (nhiều nhà sản xuất chưa nhận thức được các kỹ thuật; một số nhà sản xuất đã biết nhưng chưa bao giờ áp dụng).

Theo các chuyên gia, tăng cường nông nghiệp xanh không chỉ là một xu thế toàn cầu, mà còn là một ưu tiên trong chính sách phát triển nông nghiệp của Việt Nam, nhằm đưa nền nông nghiệp nước nhà phát triển bền vững trên nền tảng công nghệ cao và thân thiện với môi trường. Phát triển nông nghiệp xanh, hướng đến một nền sản xuất nông nghiệp bền vững và thân thiện với môi trường, là một trong những ưu tiên hàng đầu trong chính sách phát triển kinh tế-xã hội của Việt Nam.

Trung tâm Đổi mới sáng tạo quốc gia (NIC) và Hội Trí thức và Chuyên gia Việt Australia (VASEA) đã ký biên bản ghi nhớ hợp tác.

THANH TRÀ